Merhaba, ben Arda Yılmaz. Oran okumasını her gün uygularım. Çünkü değer bu adımda doğar. Ayrıca yanlış okuma pahalıya patlar. Önce oran türünü tanıman gerekir. Sonra ihtimale bağlaman gerekir. Böylece rakam bir hikâyeye dönüşür. Yine de tek bir tür yetmez. Farklı siteler farklı biçimler kullanır. Dolayısıyla üç dili öğrenmek gerekir. Amerikan, onluk ve kesirli. Üçü de aynı gerçeği anlatır. Fakat sunum biçimi değişir. Ben bu yazıda hepsini sadeleştireceğim.

Önce şu hedefi koyalım. Her oranı olasılığa çevir. Ardından olasılığı adil oranla kıyasla. Sonra kararı ver. Bu ritim zihni rahatlatır. Ayrıca hatayı azaltır. Çünkü sezgi baskın gelmez. Veri direksiyona geçer. Üstelik hızlı kararlar da güçlenir. Ben sahada bu sırayı hiç bozmadım. Sonuçlar daha tutarlı aktı. Şimdi dilleri tek tek açalım.

Onluk (Decimal) oran: En hızlı okuma

Onluk oran Türkiye’de en yaygın dildir. 1.80 gibi bir sayı görürsün. Bu sayı toplam dönüşü anlatır. Yani 100 TL yatırırsın. Karşında 180 TL görürsün. Kârın 80 TL olur. Bu kadar basit. Ancak iş burada bitmez. Çünkü asıl soru şudur. Bu oran hangi ihtimali ima eder? Formülü kolay kurarsın. İmplied ihtimal 1 bölü oran. 1/1.80 yaklaşık %55,56 çıkar. Böylece sayıyı zihnine bağlarsın.

Ayrıca adil oranı tersinden üretirsin. Diyelim modelin %50 dedi. Adil oran 1/0,50 olur. Yani 2.00 çıkar. Şimdi kıyas yap. Piyasa 1.80 veriyor. Sen 2.00 bekliyorsun. Burada değer yoktur. Çünkü piyasa daha düşük döndürür. Yine de bekleyebilirsin. Kapanışa kadar fark kapanırsa fikrin güçlenir. Ben bu okumayı hızlı yaparım. Karar üç adımda netleşir.

Amerikan (Moneyline) oran: Artı ve eksi mantığı

Amerikan oran iki kutup taşır. Artı ve eksi. +150 görürsen 100 TL başı kârı anlatır. 100 TL yatırırsın. 150 TL kâr beklersin. Toplam dönüş 250 TL olur. -120 görürsen 100 TL kâr için yatırman gereken tutarı görürsün. 120 TL yatırırsın. 100 TL kâr beklersin. Toplam dönüş 220 TL olur. Mantık bu kadar nettir. Ancak asıl iş yine ihtimaldir.

İmplied ihtimali de hızlı bulursun. Pozitif oran için formül şöyledir. 100’ü (oran + 100)’e böl. +150 için 100/250 çıkar. Yaklaşık %40 eder. Negatif oran için farklı yazarsın. Eksi oranın mutlak değerini al. Sonra onu (mutlak + 100)’e böl. -120 için 120/220 çıkar. Yaklaşık %54,55 olur. Ben bu hesapları defalarca yaptım. Zihin süreyle alışır. Sonra rakamlar gözünle konuşur.

Kesirli (Fractional) oran: İngiliz usulü anlatım

Kesirli oran 5/2 gibi görünür. Pay kârı, payda yatırımı söyler. 2 birim yatırırsın. 5 birim kâr beklersin. Toplam dönüş 7 birim olur. Şimdi bunu onluğa çevir. Payı paydaya böl ve 1 ekle. 5/2 artı 1 eşittir 3.50 olur. Böylece diller arası köprü kurarsın. Bu köprü karar hızını artırır. Ayrıca tabloyu tek ekrana indirir.

İmplied ihtimali yine kolay kurarsın. Önce kesri onluğa çevir. Sonra 1’i o sayıya böl. 1/3.50 yaklaşık %28,57 verir. Yine de yanılgı şurada büyür. Bazı kullanıcılar toplam dönüşle kârı karıştırır. Bu hata bütçeyi yorar. Ben öğrencilerime tek cümle veririm. “Kesirde pay kârı anlatır, onlukta sayı toplamı anlatır.” Bu cümle zihin yorgunluğunu azaltır.

Dönüşümler: Üç dili bir çizgide birleştir

Dönüşüm akışını sabitle. Kesirliden onluğa geçişi öğrendin. Onluktan Amerikana da hızlı geç. Eğer onluk oran 2.50 ise çeviri kolaydır. Kâr kısmı 1.50’dir. Bu kârı 100 ile çarp. 150 çıkar. Demek ki Amerikan dilinde +150 dersin. Eğer onluk oran 1.65 ise kâr 0.65’tir. Şimdi 100’ü 0.65’e böl. Yaklaşık 153,85 çıkar. Amerikan dilinde -154 dersin. Yuvarlama farkı olur. Ancak mantık aynıdır.

Ben bu çevrimi cepten yaparım. Küçük bir not bile yeter. Üç dil aynı masada durur. Ayrıca zihnin kararı hızlanır. Çünkü ekrana bakarken dönüştürürsün. Üstelik hata azalır. Dolayısıyla satır arası fırsat kaçmaz. Yine de her çevrimde ihtimale dön. Olasılık seni korur. Oran sadece bir temsil taşır.

İmplied ihtimal ve “değer” hesabı

Şimdi işin kalbine gelelim. Değeri nasıl bulursun? Önce piyasa oranını olasılığa çevir. Sonra kendi ihtimalini yaz. Ardından beklentiyi hesapla. Basit beklenen değer formülü iş görür. (Pnet kâr) – ((1–P)risk). Onluk için net kâr (oran–1) çarpı stake olur. Örnek verelim. Oran 2.20, kendi ihtimalin %50. 100 TL risk al. Beklenen değer şöyle doğar. 0,50120 – 0,50100. Yani 60 – 50. Beklenen değer +10 TL olur. Burada pozitif bir iş görürsün.

Ancak şunu unutma. Tek işlemde sonuç dalgalanır. Bu hesap bir süreç söyler. Dolayısıyla parça parça uygula. Ayrıca kapanış oranına dikkat et. Çizgi sana dönerse fikrin sağlamdır. Ben bu testleri yıllardır yaparım. Kapanışa yakın doğrulama bana güven verir. Böylece modelle piyasa arasında köprü kurarım.

Marj (overround) ve kapanışın anlamı

Operatör marjı her satırda yaşar. Bunu hızlı gör. Tüm ihtimalleri yüzdeye çevir. Sonra topla. Toplam 100’ü aşarsa marjı bulursun. Örneğin iki yönlü bir pazarı düşün. 1.80 ve 2.10 olsun. 1/1.80 yaklaşık %55,56. 1/2.10 yaklaşık %47,62. Toplam %103,18 yapar. Fazlalık marjı anlatır. Bu fark senin maliyetindir. Dolayısıyla tek sitenin içinde kalma. Fiyat karşılaştır. Küçük fark, yıllık büyük sonuç üretir.

Kapanış oranı da güçlü bir sinyal taşır. Çünkü piyasa bilgiyi yutar. Haberler satıra eklenir. Eğer senin yönün kapanışa sarılırsa model iyi çalışır. Tersi durumda fikrini sorgula. Ben raporlarımı kapanışa göre yazarım. Yanılan öğeyi tek tek sökerim. Böylece sistem zamanla olgunlaşır. Üstelik hata maliyeti düşer.

Hata kalıpları ve pratik kısayollar

En yaygın hata şu olur. Kullanıcı toplam dönüşü kâr sanır. Onlukta 1.50’yi “%50 kâr” zanneder. Oysa kâr 0.50’dir. Yani %50 değil, 0.50 katıdır. İkinci hata Amerikan eksi işaretidir. -120’yi “eksi değer” sanır. Oysa bu sunum biçimidir. İhtimal tarafı yüksektir. Dolayısıyla dili suçlama. Dönüştür ve gör. Üçüncü hata kesirleri yanlış okumaktır. 5/4, 2/1’den küçüktür. Çünkü 5/4 onluğa 2.25 verir. 2/1 ise 3.00 verir.

Kısayol notlarımı paylaşayım. Önce 2.00 onluk tam %50’dir. 1.50 onluk %66,67’dir. 1.80 onluk %55,56’dır. +100 Amerikan 2.00 onluğa eşittir. -200 Amerikan 1.50 onluğa eşittir. 1/odds formülünü ezberle. Kalanı zihnin tamamlar. Ayrıca yuvarlama yap. Hız kazanırsın. Ben sahada bu kısayollarla akışı hızlandırırım. Zaman, canlı pazarda en değerli kaynaktır.

Kendi deneyimlerim: İki kısa vaka ve ders

İlk vakada canlıda +150 gördüm. Hızlıca çevirdim. 100/(150+100) dedim. %40 çıktı. Modelim %46 diyordu. Değer vardı. Küçük stake ile girdim. Kapanış +130’a indi. Yön bana döndü. Sonuç kârda kapandı. Buradaki ders açıktı. Dili çevirmek kararı hızlandırdı. Ayrıca kapanış teyidi güven verdi.

İkinci vakada 1.62 gördüm. İmplied ihtimali 1/1.62 ile okudum. Yaklaşık %61,73 çıktı. Modelim %58 diyordu. Değer yoktu. Yine de cazip hissettim. FOMO yükseldi. Kendimi durdurdum. Beş dakika bekledim. Kadro değişti ve çizgi 1.70’e çıktı. Artık hâlâ değer yoktu. Böylece pas geçtim. Bu vaka bana şunu yineledi. Duyguyu değil, ihtimali dinle. Beklemek bazen tek kazançtır.

Sonuç: Oranı olasılığa çevir, sonra karar ver

Toparlayalım ve netleşelim. Üç dil aynı gerçeği anlatır. Onluk, Amerikan ve kesirli. Önce dili tanı. Sonra olasılığa çevir. Ardından adil çizgiyle kıyasla. Böylece değer görünür. Ayrıca marjı hesapla ve fiyat kovala. Kapanış yönünü takip et. Planını bu veriye bağla. Ben her gün bu protokolü uygularım. Çünkü düzen, sezgiyi terbiye eder.

Son söz basit kalsın. Oran bir sayı değildir. Oran, bir ihtimalin maskesidir. Maskeyi çıkar. Çıplak ihtimali gör. Değeri orada bul. Duyguyu geri çek. Not tut ve tekrar et. Böylece kararların sakinleşir. Bütçen daha uzun yaşar. Ve evet, sonuçlar daha öngörülebilir olur.